2. Αντικείμενα εργασίας και βασικά ερωτήματα για τις συνθήκες διδασκαλίας και μάθησης

2.1 Αντικείμενο εργασίας

2.2 Βασικά ερωτήματα

• Τι γνωρίζω για την τάξη;
• Ποια χαρακτηριστικά της τάξης πρέπει να λάβω υπόψη μου και να ανταποκριθώ σε αυτά;
• Πώς θέλω, ή πώς πρέπει να ηγηθώ της τάξης (επικοινωνία, κοινωνική συμπεριφορά,  διαταραγμένες σχέσεις, κ.λπ.);
• Ποια είναι η ατμόσφαιρα στην τάξη (εξελίξεις στην ομάδα, δεσμοί φιλίας, ξένοι, κλπ.);
• Ποιες συμβάσεις πρέπει να τηρούνται (γλώσσα, καθήκοντα, διάταξη καθισμάτων, κανόνες κοινωνικής αλληλεπίδρασης, τελετουργίες, ειδικές εκδηλώσεις, τελετές και πάρτυ, κ.λπ.);
• Ποιο είναι το μέγεθος της τάξης, και ποια είναι η δομή της (φύλο, πολυπολιτισμική ετερότητα, κ.λπ.);

• Τι γενική εμπειρία, δεξιότητες και γνώσεις έχω;
• Σε ποιο βαθμό είναι ελλιπείς οι γνώσεις μου – αναφορικά με το περιεχόμενο και το αντικείμενο, τους στόχους, τις κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας και τις διαδικασίες μάθησης;
• Σε ποιους τομείς επιθυμώ να μάθω περισσότερα για τον εαυτό μου (γνώσεις, μεθόδους διδασκαλίας, επαγγελματικές δεξιότητες, προσωπικά προσόντα, ρουτίνα, κλπ.);
• Ποια έννοια της ανθρώπινης φύσης χρησιμεύει ως γενική κατευθυντήρια γραμμή μου;
• Ποιο είναι το θεωρητικό πλαίσιο, ή η απλουστευμένη εκδοχή κάποιας θεωρίας, που καθοδηγεί τη δουλειά μου ως εκπαιδευτικό;
• Πώς θα περιέγραφα και θα χαρακτήριζα τη σχέση μου με τους μαθητές μου;
• Πού βρίσκονται τα προσωπικά μου όρια όσον αφορά τις ώρες εργασίας, το άγχος, κ.λπ.; Πώς κάνω χρήση της προσωπικής αποδοτικότητάς μου στην εργασία;
• Πώς μπορώ να μειώσω το φόρτο εργασίας μου με καλύτερο προγραμματισμό, τόσο της δουλειάς όσο και άλλων δραστηριοτήτων μου;
• Πώς χρησιμοποιώ και εξοικονομώ τον χρόνο μου, και πώς αντιμετωπίζω τις πηγές που μου προκαλούν άγχος;

• Πώς υπολογίζω τον χρόνο μέσα στη μέραή στο διδακτικό έτος, και τον διαθέσιμο χρόνο διδασκαλίας;
• Πώς έχει οργανωθεί η αίθουσα;
• Πώς είναι εξοπλισμένο το σχολείο: ποσότητα και ποικιλία αιθουσών, διαθέσιμα μέσα, υλικά, κ.λπ.;
• Ποιο είναι το πλαίσιο που παρέχεται από την άποψη της σχολικής κουλτούρας (κοινά προγράμματα για διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, ομαδική εργασία και υποχρεώσεις της ομάδας, συνεργασία με τους γονείς, τις αρχές ή ειδικούς για παιδιά με ειδικές ανάγκες, κ.λπ.);

• Η ενσυναίσθηση, η αφοσίωση (ανταπόκριση στα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις απόψεις και τις ανάγκες), καλοπροαίρετη αποδοχή (η προσωπική εκτίμηση δεν εξαρτάται από οποιεσδήποτε συνθήκες), ειλικρίνεια, σταθερότητα, αξιοπιστία.
• Ηγεσία σε ένα πνεύμα εκτίμησης και σεβασμού (συναισθηματική αφοσίωση, επαγωγική σκέψη, “στιβαρός” έλεγχος, υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης και της δημοκρατίας).

Σχέσεις και επικοινωνία μέσα στην τάξη

• Αμοιβαία κατανόηση
• Συμμετρικές σχέσεις
• Συν-εκπαίδευση των φύλων χωρίς διακρίσεις
• Συνάντηση με άλλους ανθρώπους
• Φιλία

->   Λεκτική και μη-λεκτική επικοινωνία

->   Υιοθέτηση άλλων προοπτικών και απόψεων

->    Αυτο–αντίληψη και αντίληψη από τους άλλους

Ατμόσφαιρα πρόληψης συγκρούσεων

• Δίκαια και στοργική κοινότητα, κοινότητα μαθητών, κοινές υποχρεώσεις (εκπαιδευτικοί και μαθητές – άντρες και γυναίκες)
• Συνεργασία, όχι ανταγωνισμός

->    Κοινωνική μάθηση

->    Κανόνες και συμβάσεις

->   Μετα-επικοινωνία και μετα-αλληλεπίδραση

->    Περιορισμός και ενίσχυση

Εκπαιδευτικά μέτρα

• Συνομιλίες για επίλυση συγκρούσεων
• “Στρογγυλά τραπέζια”
• Παιχνίδια
• Συνεργασία ως κατευθυντήρια γραμμή για αλλαγές στην προσωπική συμπεριφορά
• Υποστηρικτική ανατροφοδότηση
• Ατομικές υποχρεώσεις
• Τιμωρία
• Αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στην τάξη ή στο σχολείο

• Η τάξη είναι απαραίτητη σε όλες τις περιστάσεις. Μια ομάδα χωρίς τάξη και βασικούς κανόνες δεν μπορεί να είναι δημοκρατική.
• Τα όρια είναι απαραίτητα. Οι κανόνες μπορεί να είναι λανθασμένοι ή ακατάλληλοι. Αλλά εφ ‘όσον δεν έχουν αντικατασταθεί πρέπει να γίνονται σεβαστοί. Θα πρέπει, ωστόσο, να είναι δυνατόν να αλλάξουν.
• Από την αρχή, τα παιδιά θα πρέπει να συμμετέχουν στη δημιουργία και εφαρμογή των κανόνων. Μόνο με αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν να ταυτιστούν με τους κανόνες.
• Η κοινότητα μιας τάξης δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο να δημιουργηθεί μια τέτοια ατμόσφαιρα.
• Το ομαδικό πνεύμα πρέπει να αντικαταστήσει τον ανταγωνισμό στην τάξη.
• Μια φιλική ατμόσφαιρα στην τάξη είναι ζωτικής σημασίας.
• Οι κοινωνικές δεξιότητες του εκπαιδευτικού συμβάλλουν ουσιαστικά σε αυτή την κατεύθυνση (δημοκρατική ηγεσία, ανάπτυξη αισθήματος του ανήκειν στην ομάδα, δημιουργία σχέσεων, κ.λπ.).
• Η επικοινωνία της ομάδας είναι μια μόνιμη πραγματικότητα σε μια δημοκρατική τάξη.
• Οι μαθητές, κορίτσια και αγόρια, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να εξερευνούν κάτι καινούργιο και να μαθαίνουν από τα λάθη.
• Εντός των ορίων, πρέπει να είναι δυνατή η άσκηση ελευθεριών. Μόνο με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να αναπτυχθεί η ατομική ευθύνη.
• Η πειθαρχία και η τάξη θα γίνουν αποδεκτές και οι μαθητές θα συμμορφώνονται με αυτές  περισσότερο πρόθυμα αν τους βοηθούν να εκφράσουν τον εαυτό τους, και αν συμβάλλουν στο να αναπτύξει η ομάδα ικανοποιητικές σχέσεις και συνθήκες εργασίας.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να καθοδηγούν αλλά και να συνοδεύουν την τάξη. Αυτό είναι το καθήκον τους. Θα πρέπει να αποφασίζουν σχετικά με διάφορα πράγματα και επίσης να ελέγχουν τα πάντα. Αυτό που δεν πρέπει να κάνουν οι εκπαιδευτικοί είναι να στοχεύουν επίσης στον έλεγχο των διαδικασιών σκέψης και προσωπικής ανάπτυξης των μαθητών τους. Ειδικά στην EDC / HRE, ο/η εκπαιδευτικός γίνεται ένα πρότυπο για τους μαθητές του. Πώς αντιμετωπίζει ο ίδιος τις συγκρούσεις; Ποια εικόνα για τους ανθρώπους προωθεί; Η παρακάτω λίστα δίνει μια ιδέα για το που μπορεί να τοποθετήσει κανείς τον εαυτό του. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι σύμφωνα με την μαθησιακή περίσταση, την διάθεση της ημέρας, τις επικίνδυνες στιγμές ή το προφίλ της ομάδας των μαθητών, κ.λπ., μπορεί να έχει νόημα να είναι κανείς πιο αυταρχικός ή πιο δημοκρατικός. Σε γενικές γραμμές, είναι σημαντικό να σημειωθεί το εξής: ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνομαι ένα άτομο ως εκπαιδευτικό  θα αφήσει αποτύπωμα στην καθημερινή μου δουλειά με τους μαθητές.

Αν ένας/μία εκπαιδευτικός αποφασίσει να οργανώσει την τάξη πιο δημοκρατικά, αυτό συνδέεται με έναν μεγάλο στόχο. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τα βήματα που μπορούν να ληφθούν.

1. Τι υποστηρίζω και με ποια στάση;
2. Ποια στάση διαλέγω για αύριο, για την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο χρόνο;
3. Πώς ενεργώ ως εκπαιδευτικός ώστε να ωφελείται το σχολείο μου από την μαθησιακή μου πρόοδο;

Η EDC / HRE και ο δρόμος για μια δημοκρατική ατμόσφαιρα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσα στην τάξη. Πρέπει να αναπτυχθεί επίσης μέσα σε όλο το σχολείο. Από αυτή την άποψη, ο πιο σημαντικός παράγοντας-κλειδί είναι ο διευθυντής του σχολείου.

Στο πλαίσιο των υλικού EDC / HRE του Συμβουλίου της Ευρώπης το εργαλείο «Δημοκρατική σχολική διοίκηση» προτείνει βασικούς τομείς για να εργαστείτε και βήματα να ακολουθήσετε στον δρόμο για το σχολείο ως δημοκρατική κοινότητα (βλ. επίσης Κεφάλαιο 5 σε αυτή την ενότητα, Φάκελοι εργασίας 15-18 ).

Αυτοί οι τέσσερεις βασικοί τομείς είναι:

1. Διοίκηση, ηγεσία, διαχείριση και δημόσια λογοδοσία
2. Εκπαίδευση με επίκεντρο τις αξίες
3. Συνεργασία, επικοινωνία και συμμετοχή: ανταγωνιστικότητα και αυτοκαθορισμός
4. Πειθαρχία μαθητών

Διοίκηση, ηγεσία, διαχείριση και δημόσια λογοδοσία

Διάφοροι ενδιαφερόμενοι, όπως νομοθέτες, τοπικά σχολικά συμβούλια, συνδικάτα, μαθητές και γονείς, καθώς και τοπικές κοινότητες προβάλλουν απαιτήσεις από τη σχολική ηγεσία. Πώς αντιμετωπίζονται αυτές οι προκλήσεις από τον διευθυντή του σχολείου; Τι είδους διαχείριση εφαρμόζει στο σχολείο; Βασίζεται η άσκηση ηγεσίας στη συναίνεση και την εμπιστοσύνη ή χαρακτηρίζεται από δυσπιστία και αντιπαλότητα; Πώς κατανέμονται οι αρμοδιότητες στο σχολείο; Πώς αντιμετωπίζεται η διαφορετικότητα από το διευθυντή του σχολείου; Και πώς το σχολείο δείχνει υπευθυνότητα απέναντι στα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη;

Εκπαίδευση με επίκεντρο τις αξίες

Πώς εμφανίζονται αξίες όπως η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο σεβασμός της διαφορετικότητας σε τυπικά και άτυπα πλαίσια σε ένα σχολείο; Πώς προωθούνται οι αξίες και οι κοινωνικές δεξιότητες ως προϋπόθεση για την ειρηνική συνύπαρξη στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία;  Πως καθίστανται αντικείμενο περίσκεψης αυτές οι αξίες;

Συνεργασία, επικοινωνία και συμμετοχή: ανταγωνιστικότητα και αυτοκαθορισμός

Το σχολείο δεν είναι διαχωρισμένο από την υπόλοιπη κοινωνία ή από τον πραγματικό κόσμο. Πώς επικοινωνεί εσωτερικά και εξωτερικά ένα σχολείο; Πώς συνεργάζεται εσωτερικά και εξωτερικά; Μήπως το σχολείο μοιάζει περισσότερο με μια “αποσυνδεδεμένη” εταιρεία ή μήπως μοιάζει με μια πόρτα προς την υπόλοιπη κοινωνία μέσω των τρόπων επικοινωνίας και συμμετοχής του; Τι λέει η δήλωση αποστολής του σχολείου; Πόσο είναι αποφασισμένο το σχολείο να θέσει σε εφαρμογή τους στόχους του όταν επικοινωνεί και ανοίγεται προς στην υπόλοιπη κοινωνία;

Πειθαρχία των μαθητών

Πολλοί άνθρωποι εργάζονται μαζί σε ένα σχολείο. Ποιες δυνάμεις θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την διατήρηση της τάξης και της πειθαρχίας σε ένα δημοκρατικό σχολείο; Τι είναι αυτό που κάνει τους μαθητές να ακολουθούν τους ισχύοντες κανόνες, και τι τους κάνει να αντιτάσσονται σε αυτούς; Μήπως ένα δημοκρατικό σχολείο σημαίνει χάος με μαθητές που δεν ακολουθούν κανέναν κανόνα;