2. Detyra dhe çështje kryesore për drejtimin e proceseve të të mësuarit dhe përzgjedhjen e metodave të mësimdhënies

Fillimi dhe mbështetja e proceseve të mësuarit të fëmijëve është një nga detyrat më mbresëlënëse që ofron profesioni i mësuesit – por edhe një nga më kërkuesit!
Mendimet dhe idetë tuaja për  proceset e stileve së të mësuarit, janë si të thuash, shtylla kurrizore e përpjekjeve të planifikimit. Nëse nuk keni një ide mjaft të qartë se cilat procese të të mësuarit përdorin nxënësit tuaj si individë për të arritur objektivat e mësimit që ju (dhe/ose ata) keni vendosur të arrini, ju nuk do të keni mundësi të planifikoni, si duhet, mënyrat dhe mjedisin e të mësuarit, aktivitetet e të mësuarit, detyrat dhe metodat e punës.
Ballafaqimi me pyetjen, se si e mësojnë diçka më mirë nxënësit si individë, është një detyrë që konsumon shumë kohë dhe shpesh herë e vështirë. Por, kushdo që i kushton kohë dhe përpjekje kësaj çështje, që e diskuton me nxënësit, dhe më në fund e vlerëson dhe reflekton për  përvojën e grumbulluar për të, me kalimin e kohës, do të zhvillohet e kthehet në ekspert të të mësuarit. Proceset e të mësuarit janë komplekse, dhe suksesi dhe përsosja e tyre varet nga shumë faktorë.

• Cilat procese të të mësuarit do t’i lejojnë nxënësve të arrijnë objektivat e vendosura?
• Si do t’i mundësoj unë nxënësit të mi të marrin (të fitojnë), të kuptojnë (procese), të kujtojnë (të ruajnë) informacionin e ri?
• A i inkurajon stili i të mësuarit nxënësit që të zbatojnë njohuritë dhe aftësitë e fituara rishtas në detyra të reja?
• A fokusohet mësimi ose njësitë mësimore të planifikuara në thithjen, përpunimin dhe ruajtjen e informacionit ose në detyrat e ardhshme?
• A i kam marrë unë parasysh, në planifikimin e njësive mësimore, aspektet e rëndësishme (kushtet ideale të mësimit)?
• A është ndërtimi i strukturave të të kuptuarit dhe fitimi i aftësive ose zhvillimi i qëndrimeve objektivi kryesor i procesit mësimor për nxënësit dhe a i kam përzgjedhur unë format e përshtatshme për  mësimdhënien dhe të mësuarit për arritjen e këtyre objektivave?
  • me veprime (duke qenë aktiv, duke prodhuar ose duke formuar diçka etj.)?
  • duke menduar (duke kryer eksperimentim mendor, duke “krijuar” ndijime të reja)?
  • nëpërmjet vëzhgimit?
  • nëpërmjet mësimdhënies me gojë (leksion, tregim-historie etj)?
  • nëpërmjet udhëzimit, ndihmës dhe bashkëpunimit?
  • nëpërmjet diskutimit dhe debateve?
  • nëpërmjet krijimit të një dokumenti të shkruar (raport, ditar nxënësi etj)?
  • nëpërmjet një mesatareje?
  • nëpërmjet një ngjarje të veçantë në jetën dhe përvojën reale?
  • nëpërmjet eksperimentit, provës dhe gabimit?

Në çdo proces të nxëni ne mund të dallojmë tre faza, ngushtësisht të lidhura, të cilat mbështesin njëra – tjetrën.

Përftimi i informacionit

Pyetje për përfitimin e informacionit nga nxënësit

Përpunimi dhe depozitimi i informacionit

Transferimi i informacionit

Të mësuarit duhet të përfshijë gjithmonë transferimin e mundësive për nxënësit – të shmangen vlerësimet e tilla si “mësoi, por e ka harruar tashmë”, ose “e di, por nuk kupton ose reflekton”, “e realizoi dje, por gati e humbi sot”, ose “e mësoi, por nuk e përdor”.

Pyetje për  transferimin e informacionit

Mësuesit që janë trajnuar përgjatë linjave tradicionale të mësimdhënies priren të mbivlerësojnë ndikimin e mësimit me anë të të folurit – “Ajo çfarë thuhet – mësohet“. Kjo pikëpamje është veçanërisht e zakonshme ku mësuesit shpesh përballen me kurrikula të mbushura me  dije të shumta  e komplekse. Atëherë duket se joshesh dhe jep mësim në mënyrën që të duket më e shpejtë dhe më efikase – mësuesi jep leksione, nxënësi dëgjon dhe një mësues i historisë mund të mendojë, “Tani unë e mbarova shekullin e 20“.
Por, a mësojnë nxënësit vetëm duke dëgjuar leksione? Dhe a i kanë mësuar ata të gjithë ato që mësuesi  dëshirontë që ata të mësonin?

“E thëna (nga mësuesi) përkundrejt të mësuarës (nga nxënësi)

Nën këndvështrimin konstruktivist, përgjigja për këto pyetje është jo. “Të mësuarit nga mësuesi përkundrejt asaj çka nxënësi mëson vetë.” Të mësuarit është një proces individual. Nxënësit  ndërtojnë, si të thuash, sistemet e tyre individuale të njohurive. Ata lidhin atë çka dinë dhe e kanë kuptuar me informacionin e ri, duke përdorur koncepte, duke krijuar ide, duke gjykuar nën dritën e përvojës së tyre etj. Ata kërkojnë  kuptimin dhe logjikën në atë çka mësojnë, ata përcaktojnë çfarë është e rëndësishme dhe ia vlen të kujtohet, dhe çfarë nuk është e tillë dhe, rrjedhimisht, mund të harrohet.
Ata gjithashtu bëjnë edhe gabime.
Një mësues që jep mësim para një audience prej 30 nxënësish duhet të jetë i vetëdijshëm se në mendjet e nxënësve, prodhohen dhe integrohen rreth 30 versione të ligjëratës së mësuesit, në sistemet e të kuptuarit të nxënësve – në strukturat njohëse, siç i ka quajtur profesori i njohur i psikologjisë Jerome Bruner.  
Por, të mësuarit nuk është vetëm ndërtimi i kuptimit, por edhe analiza e gabimeve. Nxënësit e rinj, për shembull, mund të besojnë se nata vjen sepse perëndon dielli, sepse kjo është ajo çka shohin ata. Sigurisht, mësuesit kanë të drejtë kur përpiqen të korrigjojnë këtë mënyrë të menduari. Nga këndvështrimi i nxënësit,   analizë dhe  interpretimi prej tij janë të vështira dhe ndonjëherë edhe të pakëndshme. Për këtë arsye, leksioni i mësuesit, mund të jetë pjesë e një informacioni të ri për një nxënës, ndërkohë që  një tjetër bëhet i vetëdijshëm për një gabim ose keqkuptim që ka nevojë të korrigjohet.
Nga një këndvështrim konstruktivist, ne duhet kësisoj të presim që gabime të logjikës, të menduarit dhe të keqkuptimit të informacioneve të jenë rregulli e jo përjashtimi – jo vetëm në mendjet e nxënësve tanë, por edhe në mendjet tona.
Për këtë arsye, rishikimi i strukturave tona njohëse është   më i ndërlikuar sesa thjesht zëvendësimi i “njohurive të vjetra” me “njohuri të reja”, të cilat mësuesi mund t’i ofrojë duke “ua treguar nxënësve“. Përkundrazi, ai është një proces i vazhdueshëm, që shtrihet në një  periudhë më të gjatë kohore, në të cilën grupe kontradiktore idesh dhe nocionesh konkurrojnë me njëri-tjetrin – dhe janë vetë nxënësit që ndërmarrin përpjekjen e analizës dhe të interpretimit e jo mësuesit.

“Të mësuarit përkundrejt zbatimit të tij në jetën reale“

Mësuesit që përpiqen të korrigjojnë gabimet e nxënësve, do të shohin se thjesht, “duke u treguar” atyre se çfarë është “e drejtë” shpesh nuk është e mjaftueshme. Ata përballen me problemet e mëposhtme:

• Nxënësit nuk duket se po “dëgjojnë”: si të përballem unë me problemin se nxënësit, shpesh herë nuk i ndryshojnë idetë e tyre të gabuara, pasi atyre u janë mësuar faktet e koncepte e sakta etj?
• “Nxënësit mësojnë si papagaj“: si mund të merrem unë me problemin se njohuritë e shkollës bashkëjetojnë së bashku me një lloj të menduari naiv – me gabime në logjikë dhe në të menduar, mendime të bazuara në informacione të pasakta, në referenca të përvojës së përditshme, të cilat nxënësit nuk i lidhin së bashku? Ata i mësojnë njohuritë e tyre shkollore përmendësh, vetëm për testet dhe pastaj i harrojnë ato.

Çdo mësues i di këto probleme. Për t’i kapërcyer ato, edhe të mësuarit konstruktivist nuk është i mjaftueshëm. Nxënësit duhet të bëjnë diçka me atë që kanë mësuar. Ata duhet ta zbatojnë  atë. Për një mësues kjo do të thotë, për shembull:

• asnjë leksion i pashoqëruar me një detyrë për t’u ndjekur;
• të dëgjohen nxënësit, për shembull, prezantimet, për të vlerësuar procesin e tyre të të mësuarit dhe arritjet;
• që t’i bëjë nxënësit përgjegjës për zhvillimin e tyre, për shembull, duke u caktuar mësime nëpërmjet detyrave;
• qw duhet tw dëgjojw reagimet e nxënësve : ajo çfarë unë vlerësoj të rëndësishme është … Unë mësoj më mirë kur …

Detyra e mësimdhënësit është që të ofrojë mundësi të përshtatshme për nxënësit për të mësuar  dhe të diskutojë me ta për  çfarë ecën mirë dhe çfarë jo. Të mësuarit konstruktivist, duke përfshirë edhe analizën dhe interpretimin nga nxënësit si dhe zbatimi i detyrave   kërkojnë kohë. Prandaj mësuesi,  ndoshta së bashku me nxënësit, duhet të bëjë zgjedhjen se cilat janë temat që meritojnë më shumë kohë për t’u trajtuar.  “Bëj më pak, por bëjë atë mirë.”

Në zgjedhjen e një forme të caktuar të mësimdhënies mësuesi  merr vendime se si duhet të krijohen dhe të organizohen njësitë  e mësimdhënies dhe mjedisit të të mësuarit. Kjo të çon në pyetjen se cilat forma të mësimdhënies, të mësuarit dhe të ndërveprimit shoqëror duhet të përfshihen dhe të harmonizohen me njëra-tjetrën, cila është  koha  e nevojshme për çdo hap mësimor dhe cilat janë materialet më të përshtatshme për këtë qëllim. Pyetjet në vijim ndihmojnë procesin e përzgjedhjes:

• Çfarë forma të mësimdhënies do të mbështesin proceset e synuara të të mësuarit?
• Cilat forma të ndërveprimit shoqëror do të përzgjedh?
• Çfarë strukturash dhe ritmi do të përzgjedh për kursin?
• Deri në çfarë shkalle, nxënësit mund të marrin pjesë në planifikimin e mësimit dhe në përzgjedhjen e formës së mësimdhënies?
• Duke pasur parasysh tablonë ekzistuese të kushteve të jashtme, cilat qasje të mësimdhënies janë të realizueshme?
• Në cilat metoda dhe stil mësimdhënieje unë jam më i efektshëm?
• Çfarë mund të bëj unë për krijimin e një atmosferë të mirë të mësuari   së bashku me nxënësit?
• A është stili i mësimdhënies sime i drejtë si për djemtë edhe vajzat?
• A inkurajojnë mësimet bashkëpunimin në klasë?
• A janë lënë hapësira të lira (zona, qoshe) ku nxënësit mund të tërhiqen të punojnë individualisht ose në grupe?
• A është klasa gjithmonë vendi më i mirë për të mësuar? A duhet të ndryshohet ose të ristrukturohet ajo? A ekzistojnë mjedise mësimore për qëllime të veçanta? A mund të jenë të dobishme ekskursionet ose eksplorimet ?
• Sa liri mund t’u ofroj nxënësve të mi; si t’i vlerësoj aftësitë e tyre?
• A duhet të gjithë nxënësit të mësojnë në bazë të një rruge të paracaktuar? A është qasja ime e mësimit aq e individualizuar dhe aq fleksibile sa të përmbushë nevoja, ritme dhe aftësi të ndryshme të të mësuarit?
• A kanë nxënësit mundësi të zgjedhin  procedura të ndryshme të mësuari?
• Cilën pjesë të detyrave të shtëpisë kam në mendje?
• Cilat forma të ndërveprimit shoqëror janë të përshtatshme për zgjidhje  në përputhje me veçoritë e  kushteve, objektivave, përmbajtjes dhe proceseve të të mësuarit (punë individuale, punë në çifte, në grupe të vogla ose të mëdha)?

Pesë qasjet metodike përshkruajnë, nw njw farw mwnyre, pesë llojet ideale të mjediseve për të realizuar bashkëveprimin ndërmjet mësuesit dhe nxënësit.
Secila prej tyre lejon ose kërkon, që mësuesit dhe nxënësit të reagojnë dhe të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në mënyra të ndryshme.
Qasjet janë rregulluar në  formë shkalle, që fillon me një formë klasike të punës që vë  mësuesin në qendër (të mësimdhënies nëpërmjet prezantimit) dhe kalon, shkallë-shkallë, në format me në qendër nxënësin.
Ne nuk propozojmë që format e mësimdhënies me në qendër mësuesin të zëvendësohen plotësisht nga format me në qendër nxënësin. Përkundrazi, ne do të argumentonim vlefshmërinë e  harmonizimit të këtyre formave, dhe që, në fund të fundit, duhet të shkojmë drejt një zhvendosje drejt formave me më shumë nxënësit në qendër të mësimdhënies dhe të mësuarit.
Një vëzhgues sipërfaqësor mund të largohet me përshtypjen se puna me nxënësin në qendër do të thotë rritje e përtacisë nga ana e mësuesit. Megjithatë, kjo nuk është aspak e vërtetë. Roli i mësuesit ndryshon, siç do të shpjegohet hollwsisht mw tej, por roli i tij ose i saj ndryshon nga veprimi i drejtpërdrejtë në klasë në atë të përgatitjes së kujdesshme, të ndihmës dhe mbikëqyrjes, të cilat në vend që të ulen vijnë duke u rritur në këtë proces.
Nxënësit të cilët duhet të mësohen se si të mësojnë dhe duhet, në rastin më ideal, të mbështeten nga të gjithë mësuesit e tyre në të gjitha lëndët. Një projekt i këtyre përmasave do të dështonte, nëse ai do të kufizohej në një ishull, le të themi, vetëm në punën e projektit në mes të një oqeani  monotonie metodike që përsëritet pafund “me mësimdhënien nëpërmjet prezantimit“, duke i dënuar nxënësit  që të mësojnë përmendësh.
Format themelore të mësimdhënies dhe të mësuarit të treguar këtu janë:

• mësim nëpërmjet prezantimit;
• të mësuarit eksplorues i drejtuar (diskutim në klasë);
• të mësuarit e hapur;
• mësimdhënia individuale;
• të mësuarit me projekte.